Phát triển Thủ đô nhanh và bền vững theo hướng đô thị xanh

Tập trung phát triển đô thị sáng - xanh - sạch - đẹp và văn minh hơn

Thời gian qua, TP. Hà Nội đã luôn quan tâm thực hiện tốt công tác bảo vệ, cải thiện môi trường hướng tới phát triển đô thị xanh, bền vững. Cụ thể, Hà Nội đã thực hiện đầu tư, hoàn thiện hệ thống quan trắc tại các khu vực ô nhiễm, có nguy cơ gây ô nhiễm; công khai kết quả quan trắc trên phương tiện thông tin đại chúng nhằm nâng cao năng lực, hiệu quả quản lý, dự báo, kiểm soát ô nhiễm môi trường.

Cùng với đó, Hà Nội đã đưa vào vận hành 10 trạm quan trắc không khí tự động, một xe quan trắc lưu động, một trạm quan trắc nước thải, không khí tại Khu liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn; 6 trạm quan trắc mặt nước tự động, truyền số liệu thông tin về trung tâm quản lý để theo dõi, xử lý...

Công tác ngầm hóa hệ thống cáp điện, thông tin liên lạc kết hợp trồng cây xanh, chỉnh trang hè phố được thực hiện đồng bộ. Nhờ đó, bộ mặt đô thị ngày càng sáng - xanh - sạch - đẹp và văn minh hơn.

Về phát triển các không gian xanh, không gian công cộng ngoài trời phục vụ nhu cầu của cư dân đô thị đã được chú trọng, nhiều không gian công cộng theo dạng tích hợp công viên, vườn hoa, quảng trường và hồ nước được đầu tư xây dựng trong các khu đô thị mới quy mô lớn trên địa bàn thành phố.

Trong thời gian gần đây, TP. Hà Nội đặc biệt quan tâm đến việc cải tạo, nâng cấp hệ thống vườn hoa, công viên trong khu vực đô thị trung tâm, tạo nên những không gian kiến trúc cảnh quan đặc trưng của Thủ đô.

Các công viên lớn hiện có như: Công viên Thủ Lệ, Bách Thảo (quận Ba Đình), Thống Nhất, Tuổi trẻ (quận Hai Bà Trưng) có diện tích từ 10-50ha, cùng với các khu vực mặt nước tự nhiên gắn với không gian mở, vườn hoa đã góp phần tạo cảnh quan và cải tạo vi khí hậu cho khu vực. Trong đó, các công viên như: Thủ Lệ, Thống Nhất, Tuổi Trẻ đã có quy hoạch chỉnh trang, nâng cấp theo hướng văn minh, hiện đại, tăng cường cơ sở vật chất, đáp nhu cầu vui chơi giải trí, nghỉ ngơi đang tăng nhanh…

Về bao phủ nước sạch, đến nay, đã có 5 dự án cấp nước được hoàn thành nâng tổng công suất nguồn cấp nước từ các nhà máy nước tập trung trên địa bàn hiện nay đạt khoảng 1,5 triệu m3/ngày đêm.

Nhu cầu sử dụng nước đã được đầu tư hệ thống mạng lưới cấp nước hiện nay trung bình khoảng 1,2 triệu - 1,3 triệu m3/ngày đêm. Với 100% dân số đô thị được cung cấp nước sạch, chỉ số này cho thấy hằng năm toàn bộ dân cư của Hà Nội đã được tiếp cận nguồn nước sạch được cung cấp từ nhà máy nước…

Với nhiều nỗ lực các nhóm chỉ tiêu tăng trưởng xanh trên địa bàn TP. Hà Nội đã và đang được cải thiện, nhưng đến nay vẫn còn nhiều hạn chế tồn tại trong các chỉ tiêu tăng trưởng. Cụ thể, quỹ đất dành cho tăng tỉ lệ diện tích cây xanh còn hạn hẹp. Các công viên, vườn hoa được quản lý hiện là những công trình đã hình thành từ lâu, trải qua nhiều thời kỳ phát triển và tập trung chủ yếu trên địa bàn các quận nội thành (4 quận nội thành cũ), với kiến trúc cảnh quan, hạ tầng kỹ thuật ở mức khá và trung bình.

Các công viên, vườn hoa chủ yếu tập trung nhiều ở các quận nội thành nhưng phân bố không đồng đều. Hiện TP. Hà Nội đang rất thiếu những không gian xanh, sân chơi tại các khu dân cư tập trung đông như: Khâm Thiên, Văn Chương ở Đống Đa, khu vực Hoàng Mai, Hai Bà Trưng… Đáng chú ý, việc tìm quỹ đất trống để xây dựng các công viên, vườn hoa tại những khu vực này rất khó khăn.

Một đặc điểm nữa là Hà Nội có nhiều hồ, đặc biệt có hồ rất lớn như hồ Tây. Các hồ thường xuyên phải tiếp nhận lượng nước thải lớn chưa qua xử lý làm cho hồ bị nông dần theo thời gian, với lớp bùn dày 0,5 - 1m. Đa số các hồ không có đường bao quanh để quản lý, vì thế, khó kiểm soát được việc lấn chiếm lòng hồ và việc vứt rác trái phép xuống hồ.

Nhìn chung, diện tích mặt nước và diện tích đất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp dần do tốc độ đô thị hóa khá nhanh ở Hà Nội, nhiều ao hồ đã được san lấp để làm quỹ đất phát triển đô thị và hạ tầng kỹ thuật, chưa kể đến tình trạng người lấn chiếm diện tích mặt nước để kinh doanh khai thác…

Đáng lưu ý, TP. Hà Nội còn thiếu cơ chế, chính sách cụ thể, phù hợp để tạo động lực thúc đẩy, khuyến khích các thành phần kinh tế và nhân dân tham gia phát triển hệ thống cây xanh đô thị. Nguồn lực tài chính cho đầu tư nâng cấp, xây dựng mới hạ tầng cấp nước sạch còn hạn chế; trang thiết bị hệ thống cấp nước sạch chưa được đầu tư công nghệ hiện đại…

Với hệ thống xử lý rác thải, hoạt động phân loại rác tại nguồn của thành phố vẫn chưa được triển khai đồng bộ. Khối lượng thu gom, tái chế trên địa bàn thành phố là hoàn toàn tự phát. Tiến độ xây dựng của các nhà máy điện rác và các khu xử lý chất thải trên địa bàn TP. Hà Nội còn chậm. Gặp khó khăn trong lựa chọn nhà đầu tư, thiếu quy định đối với hợp đồng xử lý chất thải với nhà đầu tư…

Cần tái thiết các không gian đô thị xanh, đặc biệt là đô thị trung tâm

Trong bối cảnh đó, với những hạn chế và thách thức đang phải đối diện, PGS.TS Lê Quân, Hiệu trưởng Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội cho rằng, Hà Nội cần thiết phải phát triển cải tạo và tái thiết các không gian đô thị xanh, đặc biệt là đô thị trung tâm Thủ đô Hà Nội. Bởi trong những năm qua, Hà Nội có tốc độ đô thị hóa cao, quá trình mở rộng và phát triển đô thị đã đạt được nhiều thành tựu. Tuy nhiên, cùng với sự lớn mạnh của đô thị hóa, gia tăng nhanh chóng của dân số cơ học đã tạo ra nhiều thách thức về chất lượng môi trường sống.

Cụ thể, trong Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô được Thủ tướng phê duyệt năm 2011, hệ thống vành đai xanh, hành lang xanh được xem là yếu tố quan trọng trong chiến lược phát triển hướng tới một đô thị xanh, văn minh, hiện đại. Thế nhưng, hiện tại hệ thống vành đai xanh, hành lang xanh đang bị xâm phạm, bị chia cắt nhỏ, thiếu sự kết nối thành tuyến, trục, để tạo ra không gian xanh thực sự cho đô thị.

Mặc dù thời gian qua Hà Nội đã và đang chú trọng việc phát triển các không gian công cộng, không gian xanh. Hình thái và mô hình phát triển chủ yếu tại các khu đô thị mới được đầu tư đồng bộ về hạ tầng xã hội, hạ tầng kỹ thuật đã tạo nên bộ mặt đô thị hấp dẫn, tuy nhiên việc phát triển hỗn hợp (cao tầng, thấp tầng) làm mật độ xây dựng tăng cao, còn thiếu các không gian, chức năng công cộng, công viên vườn hoa.

PGS.TS Lê Quân cho biết, trong dự thảo định hướng và tầm nhìn phát triển Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 nhấn mạnh rõ quan điểm phát triển không gian xanh, không gian công cộng đô thị. Cụ thể, phát triển không gian theo chiều cao trên mặt đất, hạ thấp tỉ lệ diện tích đất cho xây dựng, tăng không gian xanh, không gian công cộng, bảo vệ không gian sông hồ, cảnh quan mặt nước...

Bên cạnh đó, mở rộng không gian đô thị xanh, hiện đại, thông minh, xây dựng đô thị đặc sắc kết hợp cây xanh, mặt nước, văn hóa, lịch sử hòa quyện với các lợi thể cảnh quan thiên nhiên có chất lượng môi trường cao...

Một trong 5 khâu đột phá dự thảo nhấn mạnh đó là phát triển không gian sông hồ: "Khai thác không gian Hồ và các dòng sông vừa tạo cảnh quan đặc trưng riêng có của Thủ đô Xanh, Sinh thái, vừa tạo nguồn lực cho đầu tư phát triển bền vững, vừa tạo không gian du lịch, dịch vụ nghỉ dưỡng đáp ứng nhu cầu khách du lịch và người dân đô thị".

Ngoài ra, một trong 6 trụ cột phát triển đó chính là đô thị xanh, kinh tế tuần hoàn, trong đó không gian hoạt động kinh tế xã hội Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021-2030 xác định: "Không gian công cộng (không gian xanh) phát triển hệ thống công viên, cây xanh, mặt nước của Thủ đô bền vững, đáp ứng mục tiêu quy hoạch và tạo bản sắc đô thị. Phát triển không gian xanh thủ đô Hà Nội bao gồm các hành lang xanh, vành đai xanh, nêm xanh, đô thị sinh thái, công viên sinh thái, khu sản xuất nông nghiệp chất lượng cao, vùng trồng hoa, vùng bảo tồn cây xanh, trục cảnh quan".

Đưa ra một số giải pháp, kiến nghị, đề xuất phát triển không gian công cộng không gian xanh đô thị trong quy hoạch thủ đô thời ký 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, PGS.TS Lê Quân cho rằng trong Quy hoạch Thủ đô và điều chỉnh Quy hoạch chung lần này, TP. Hà Nội cần quan tâm đặc biệt đến yếu tố mặt nước, bởi Hà Nội vốn là đô thị có hệ thống sông, hồ quan trọng với nhiều di sản như Hồ Tây, Hồ Gươm, hệ thống kênh rạch sông Tô Lịch, sông Nhuệ… Khi kết nối lại những hệ thống này sẽ tạo ra di sản không chỉ phát huy vai trò về kiến trúc cảnh quan mà còn đem lại giá trị có tính nhận diện đặc trưng cho đô thị Hà Nội.

Ngoài ra, cần chú trọng đến chiến lược hành lang xanh 60-40; Trục không gian xanh sông Hồng; Mạng lưới nêm xanh, vành đai xanh; Phát triển đặc trưng sông hồ, mặt nước, công viên cây xanh; Phát triển chiến lược đô thị, kiến trúc, hạ tầng xanh gắn với phát triển kinh tế xanh, xã hội xanh.

TP. Hà Nội cũng cần nghiên cứu các cơ chế chính sách đặc thù trong khuyến khích phát triển không gian công cộng, không gian xanh đô thị với sự tham gia của tư nhân, cụ thế hóa các chính sách và tham khảo mô hình quản lý phù hợp.

Điển hình như tham khảo cơ chế ưu đãi trong phát triển đô thị, chính sách về diện tích cảnh quan thay thế (LRAs) và phát triển công trình xanh của Singapore, hay tham khảo hệ thống tái phát triển đô thị tại Tokyo nhằm thúc đẩy sự phát triển môi trường đô thị thông qua bãi bỏ các hạn chế xây dựng như hệ số sử dụng đất (FAR) của Nhật Bản. Gồm 04 hệ thống: Quy hoạch để xác định các khu vực khuyến khích tái phát triển đô thị; Cụ thể hóa khối tích; Sử dụng đất tăng cường; Thiết kế toàn diện.

Đặc biệt cải tạo, tái thiết các không gian xanh, không gian công cộng và công viên vườn hoa đô thị trung tâm với sự tham gia cộng đồng.

Theo PGS.TS Lê Quân, các giải pháp cần được tiếp cận từ góc độ vĩ mô đến vi mô, cụ thể giải pháp từ quan điểm giữ lại các cấu trúc của các không gian xanh, hành lang xanh, vành đai xanh đến gìn giữ, phát triển, kết nối cấc không gian mặt nước, cây xanh trong đô thị.

Song song với đó cần có các giải pháp thu hút đầu tư, sự tham gia cộng đồng trong cải tạo tái thiết các hệ thống công viên, vườn hoa, cũng như sự tham gia chia sẻ, xã hội hóa các không gian công cộng của tư nhân cho cộng đồng theo kinh nghiệm quốc tế, cần được thể chế hóa.

Đặc biệt, cần xác định rõ triết lý phát triển, lấy con người là trung tâm và coi trọng phát triển môi trường văn hóa. Bởi nếu xa rời văn hóa sẽ không kết nối được với lịch sử, trong khi Hà Nội vốn dĩ là đô thị có bề dày lịch sử ngàn năm văn hiến. Từ cơ sở này, việc xác định hướng phát triển cho một đô thị vừa phải bảo tồn bề dày trầm tích văn hóa với nhiều lớp lịch sử chất chứa trong mình lại phải tạo ra một cộng đồng đô thị hiện đại, lấy con người làm trung tâm là những tiêu chí giúp Hà Nội phát triển theo hướng vững vàng, bền vững.