Đồng USD sắp bị “soán ngôi vương”?

Dữ liệu từ Hội đồng Đại Tây Dương đã chỉ ra rằng tỷ trọng của USD trong dự trữ toàn cầu đã giảm đáng kể từ đầu thế kỷ 21, khiến nhiều chuyên gia đặt câu hỏi về tương lai của đồng USD trong hệ thống tài chính quốc tế. Theo Báo cáo giám sát sự thống trị của USD của Hội đồng Đại Tây Dương, tỷ trọng của USD trong dự trữ ngoại tệ toàn cầu đã giảm từ 72% vào năm 2002 xuống còn 58% vào năm 2024. Đây là một sự sụt giảm đáng kể, phản ánh xu hướng phi đô la hóa đang ngày càng lan rộng trên toàn thế giới. Nguyên nhân của sự suy giảm này bắt nguồn từ nhiều yếu tố, trong đó đáng chú ý nhất là cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2007-2008, đã làm lung lay niềm tin vào USD như một tài sản an toàn tuyệt đối.

Mặc dù vậy, đồng USD vẫn duy trì vai trò quan trọng trong các giao dịch thương mại và dự trữ ngoại tệ toàn cầu. Trong báo cáo, các nhà nghiên cứu nhận định: “Đồng USD tiếp tục thống trị dự trữ ngoại hối, hóa đơn thương mại và giao dịch tiền tệ trên toàn cầu.” Tuy nhiên, họ cũng thừa nhận rằng xu hướng phi đô la hóa đã gia tăng đáng kể, đặc biệt là từ sau cuộc xung đột Nga-Ukraine, khi nhiều quốc gia bắt đầu tìm cách giảm phụ thuộc vào USD do lo ngại về các biện pháp trừng phạt tài chính từ G7.

Trong số các yếu tố gây áp lực lên vị thế của USD, sự phát triển của BRICS là nổi bật nhất. BRICS không chỉ là một liên minh kinh tế, mà còn là một nhóm các quốc gia đang nỗ lực xây dựng một hệ thống tài chính thay thế để giảm sự phụ thuộc vào đồng USD. Trong hai năm gần đây, các thành viên BRICS đã tích cực thúc đẩy việc sử dụng các loại tiền tệ quốc gia trong thương mại và giao dịch. Đặc biệt, Trung Quốc đã mở rộng hệ thống thanh toán CIPS (Hệ thống thanh toán liên ngân hàng xuyên biên giới), tạo điều kiện cho các giao dịch không cần dựa vào SWIFT hay USD.

Hội đồng Đại Tây Dương nhận định rằng sự phát triển của BRICS là một thách thức tiềm tàng đối với vị thế của đồng USD, với đồng nhân dân tệ của Trung Quốc có tiềm năng lớn nhất để cạnh tranh với USD như một đồng tiền thương mại và dự trữ. Mặc dù hệ thống thanh toán nội khối của BRICS vẫn đang trong giai đoạn đầu, nhưng những bước tiến trong việc đạt được các thỏa thuận song phương và đa phương giữa các thành viên BRICS, đặc biệt là trong lĩnh vực tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương (CBDC) và hoán đổi tiền tệ, đặt nền móng cho một hệ thống tài chính thay thế trong tương lai.

Tuy nhiên, sự phát triển của đồng nhân dân tệ không phải không gặp thách thức. Gần đây, những khó khăn kinh tế tại Trung Quốc, bao gồm cả sự sụp đổ của thị trường bất động sản, đã làm suy yếu vị thế của đồng nhân dân tệ trong dự trữ ngoại tệ toàn cầu. Tỷ trọng của đồng nhân dân tệ đã giảm từ mức đỉnh 2,8% vào năm 2022 xuống còn 2,3% trong quý cuối năm 2023. Đây là một dấu hiệu cho thấy đồng nhân dân tệ vẫn chưa thể thay thế USD trong ngắn hạn, bất chấp những nỗ lực của Bắc Kinh trong việc thúc đẩy sử dụng đồng tiền này trên phạm vi quốc tế.

Ngoài ra, trong bối cảnh các loại tiền tệ khác gặp khó khăn trong việc cạnh tranh với USD, một mặt hàng truyền thống đã quay trở lại vị trí trung tâm trong các chiến lược dự trữ của các ngân hàng trung ương, đó là vàng. Kể từ năm 2018, các thành viên BRICS đã tăng cường mua vàng với tốc độ nhanh hơn so với phần còn lại của thế giới. Điều này cho thấy một xu hướng chuyển dịch từ ngoại tệ sang vàng như một biện pháp phòng ngừa rủi ro trong bối cảnh bất ổn địa chính trị và kinh tế toàn cầu.

Theo báo cáo của Hội đồng Đại Tây Dương, tỷ trọng vàng trong danh mục dự trữ quốc tế đã tăng từ khoảng 10% vào năm 2019 lên gần 16% hiện nay. Các ngân hàng trung ương hiện đang nắm giữ tổng cộng hơn 35.000 tấn vàng, chiếm gần 20% tổng lượng vàng từng được khai thác trên thế giới. Điều này không chỉ phản ánh nhu cầu tăng cường bảo vệ trước các rủi ro địa chính trị mà còn là một chiến lược để giảm sự phụ thuộc vào đồng USD.

Các nhà nghiên cứu cũng chỉ ra rằng vàng cung cấp nhiều lợi ích trong bối cảnh kinh tế và chính trị hiện tại. Vàng không chỉ là một tài sản trú ẩn an toàn, không chịu rủi ro tín dụng, mà còn là một biện pháp phòng ngừa lạm phát và biến động giá trị của USD. Sự tăng cường tích trữ vàng của các ngân hàng trung ương đã tạo ra một xu hướng mới trong hệ thống tiền tệ quốc tế, khi các quốc gia tìm cách đa dạng hóa danh mục dự trữ của mình để giảm rủi ro từ các cú sốc kinh tế và chính trị.

Theo các chuyên gia, dù BRICS và vàng đang nổi lên như những thách thức đối với sự thống trị của USD, nhưng nhiều chuyên gia tin rằng đồng USD sẽ tiếp tục giữ vững vị thế của mình trong ngắn hạn và trung hạn. Hội đồng Đại Tây Dương nhấn mạnh rằng: “Vai trò của đồng USD như một loại tiền tệ dự trữ toàn cầu chính vẫn được đảm bảo trong ngắn hạn và trung hạn. Điều này được củng cố bởi thực tế rằng đồng USD vẫn chiếm phần lớn trong dự trữ ngoại tệ, hóa đơn thương mại và giao dịch tiền tệ trên toàn cầu”.

Đồng thời, đồng USD cũng đóng vai trò quan trọng trong thị trường nợ quốc tế và hệ thống ngân hàng toàn cầu, với khoảng 45% các khoản yêu cầu ngân hàng xuyên biên giới được tính bằng USD. Vai trò trung tâm của USD trong các mạng lưới tài chính quốc tế không chỉ phản ánh sức mạnh của nền kinh tế Mỹ, mà còn là kết quả của sự phụ thuộc toàn cầu vào đồng tiền này như một phương tiện trao đổi và đơn vị hạch toán.

Dù vậy, sự suy giảm dần dần của đồng USD trong tỷ trọng dự trữ ngoại tệ đã làm gia tăng sự quan tâm đến các loại tiền tệ phi truyền thống và vàng. Báo cáo của IMF và Hội đồng Đại Tây Dương đều nhận định rằng hệ thống tiền tệ và dự trữ quốc tế đang trải qua một quá trình chuyển đổi, với sự gia tăng vai trò của các loại tiền tệ phi truyền thống như đô la Australia, đô la Canada, và đồng won Hàn Quốc, cũng như sự gia tăng nhu cầu vàng của các ngân hàng trung ương.