Hai biến thể phụ mới của Omicron ảnh hưởng thế nào đến đại dịch

Hai biến thể phụ BA.4 và BA.5 được các nhà khoa học ở Nam Phi phát hiện lần đầu vào tháng 4 và đã gây ra đợt bùng phát COVID-19 ở nước này. Kể từ đó, BA.4 và BA.5 đã được phát hiện ở hàng chục quốc gia và đang nhanh chóng chiếm ưu thế trên toàn cầu do khả năng lây lan nhanh hơn các biến thể đang lưu hành khác, kể cả BA.2. Đến nay, có vẻ như BA.4 và BA.5 ít gây tử vong và nhập viện hơn so với những biến thể phụ trước đây của Omicron.

Dưới đây là các tác động của BA.4 và BA.5 đến đại dịch, theo tổng hợp của trang tin Nature.

BA.4 và BA.5 là gì?

BA.4 và BA.5 giống với BA.2 hơn là BA.1 (biến thể khởi đầu làn sóng Omicron vào cuối năm ngoái). Một nghiên cứu cho thấy hai biến thể này có thể là nhánh của BA.2, chứ không phải phân nhánh trực tiếp từ Omicron ban đầu. Nhiều trình tự bộ gen BA.4 và BA.5 trong cơ sở dữ liệu bộ gen virus công khai đã bị phân loại nhầm là BA.2. Do đó, quy mô lây lan của hai biến thể mới có thể đang bị đánh giá thấp.

BA.4 và BA.5 cũng mang những đột biến độc đáo của riêng chúng, bao gồm hai đột biến trong protein gai (cụ thể là đột biến L452R và F486V), điều chỉnh khả năng bám vào tế bào vật chủ và né tránh một số phản ứng miễn dịch.

BA.4 và BA.5 lây nhiễm thế nào?

Lợi thế của các biến thể mới thường bắt nguồn từ những thay đổi sinh học làm tăng tốc độ lây nhiễm. Nhưng BA.4 và BA.5 dường như đang lây lan nhanh nhờ một khả năng cụ thể hơn: né tránh phản ứng miễn dịch chống lại các dạng Omicron và các biến thể khác, theo nhà dịch tễ học tính toán Christian Althaus tại Đại học Bern.

Hầu hết thế giới, ngoại trừ châu Á, đang có rất ít biện pháp kiểm soát SARS-CoV-2, BA.4 và BA.5 sẽ chỉ suy giảm khi các cộng đồng đã phát triển miễn dịch.

Dựa trên tình hình ở Thụy Sĩ - với BA.5 chiếm ưu thế trong khi tỷ lệ lưu hành BA.4 thấp, Althaus ước tính khoảng 15% người dân sẽ bị nhiễm bệnh. Nhưng các quốc gia hiện nay có khả năng miễn dịch khác nhau do lịch sử lây nhiễm COVID-19 và tỷ lệ tiêm chủng khác nhau, bởi vậy làn sóng BA.4 và BA.5 sẽ thay đổi tùy theo từng nơi. “Tỷ lệ này có thể là 5% ở một số quốc gia và 30% ở những quốc gia khác. Tất cả phụ thuộc vào hồ sơ miễn dịch của mỗi nơi,” Althaus nói.

BA.4 và BA.5 có gây bệnh nặng và tử vong nhiều hơn không?

Tác động cũng khác nhau ở mỗi quốc gia. Chuyên gia y tế công cộng Waasila Jassat tại Viện Quốc gia Nam Phi về Các bệnh Truyền nhiễm cho biết mặc dù số ca nhiễm cao, số ca nhập viện và tử vong ở Nam Phi trong làn sóng BA.4 và BA.5 chỉ tăng nhẹ.

Trong một nghiên cứu sắp được đăng lên máy chủ medRxiv, Jassat và các đồng nghiệp nhận thấy làn sóng BA.4 và BA.5 ở Nam Phi dẫn đến tỷ lệ nhập viện tương tự nhưng tỷ lệ tử vong thấp hơn một chút so với làn sóng Omicron trước đây. Và nhìn chung, số ca nhập viện và tử vong của các làn sóng Omicron đều thấp hơn nhiều so với làn sóng Delta.

Ngoài Nam Phi, các quốc gia khác đang nhận thấy những tác động đáng kể hơn từ BA.4 và BA.5. Ở Bồ Đào Nha - nơi tỷ lệ tiêm chủng COVID-19 rất cao - mức độ tử vong và nhập viện liên quan đến đợt mới nhất tương tự như trong đợt Omicron đầu tiên (mặc dù vẫn nhẹ hơn tác động do các biến thể trước đó gây ra).

Nhân khẩu học của Bồ Đào Nha có thể là nguyên nhân tạo ra sự khác biệt: càng có nhiều người già, càng nhiều ca bệnh nặng. Jassat cho rằng khả năng miễn dịch khác nhau của mỗi quốc gia cũng có thể giải thích các kết quả khác nhau. Mới có khoảng một nửa số người Nam Phi trưởng thành đã được chủng ngừa và chỉ 5% đã tiêm nhắc lại. Nhưng tỷ lệ lây nhiễm cao ngất trời từ các làn sóng COVID-19 trước đó đã tạo ra một quần thể "miễn dịch lai" giúp bảo vệ mạnh mẽ chống lại bệnh nặng.

Vaccine có tác dụng chống BA.4 và BA.5 không?

Các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm đến nay đều cho thấy, các kháng thể được kích hoạt nhờ vaccine ít hiệu quả hơn trong việc ngăn chặn BA.4 và BA.5 so với việc ngăn chặn các biến thể phụ trước đây của Omicron (bao gồm BA.1 và BA.2). Do đó những người đã được tiêm chủng và tiêm tăng cường vẫn dễ bị nhiễm BA.4 và BA.5. Ngay cả kháng thể của những người có miễn dịch lai - tức kết hợp tiêm phòng và miễn dịch tự nhiên do nhiễm BA.1 - cũng gặp khó khăn trong việc vô hiệu hóa BA.4 và BA.5. Các nhóm nghiên cứu cho rằng nguyên nhân là do đột biến L452R và F486V ở hai biến thế mới.

Có còn các biến thể phụ tiếp theo?

“Không ai có thể nói BA.4 và BA.5 là biến thể cuối cùng," nhà virus học Kei Sato tại Đại học Tokyo cho biết. Omicron có thể tiếp tục nảy sinh các biến thể phụ mới, tấn công vào các lỗ hổng trong khả năng miễn dịch hiện có.

Các nhà nghiên cứu đã xác định được một số điểm trên protein gai của BA.4 và BA.5 mà các kháng thể do vaccine tạo ra vẫn có thể nhận diện và tấn công, nhưng các điểm này cũng có thể thay đổi trong các biến thể phụ sau này của Omicron.

Một khả năng khác là xuất hiện một biến thể từ một dòng khác của SARS-CoV-2, ngoài Omicron, ví dụ như Beta hay Delta. Bởi vì nhiễm trùng Omicron lặp đi lặp lại có thể tạo ra khả năng miễn dịch chống lại các biến thể phụ kế tiếp, tạo cơ hội cho một biến thể SARS-CoV-2 khác hẳn lây lan. Các nhà khoa học ngờ rằng có thể chính Omicron đã bắt nguồn từ nhiễm trùng SARS-CoV-2 mãn tính kéo dài nhiều tháng, giúp virus có môi trường sinh sôi để hình thành các đột biến tăng cường khả năng lây truyền và né tránh miễn dịch.

Các biến thể trong tương lai có thể đi kèm với các đặc tính đáng lo ngại khác. Nhóm Sato phát hiện BA.4 và BA.5 gây tử vong nhiều hơn ở chuột đồng so với BA.2 và có khả năng lây nhiễm vào các tế bào phổi được nuôi cấy hiệu quả hơn BA.2. Xu hướng bệnh nhẹ hơn không nên được coi là đương nhiên, Sato cảnh báo. Virus không nhất thiết phải tiến hóa để trở gây bệnh nhẹ và ít gây tử vong hơn.

Cũng không rõ khi nào biến thể phụ tiếp theo sẽ xuất hiện. BA.4 và BA.5 bắt đầu xuất hiện ở Nam Phi chỉ vài tháng sau BA.1 và BA.2, tương tự ở Vương quốc Anh và Mỹ. Nhưng khi khả năng miễn dịch toàn cầu tăng lên, nhờ tiêm chủng và nhiễm trùng lặp đi lặp lại, Althaus hy vọng tần suất xuất hiện biến thể sẽ chậm lại.