5 chiêu trò phổ biến để lách luật trong hoạt động đấu thầu

Sáng 8/11, thảo luận tại hội trường về báo cáo công tác của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao; công tác phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật; công tác thi hành án và công tác phòng, chống tham nhũng năm 2022, đại biểu Nguyễn Thị Thủy - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp, ĐBQH tỉnh Bắc Kạn cho biết, qua theo dõi các vụ án, vụ việc liên quan đến hoạt động đấu thầu thời gian qua, đại biểu thấy có 5 chiêu trò phổ biến để lách luật.

Thứ nhất, là tình trạng chia nhỏ các gói thầu để áp dụng chỉ định thầu. Đáp ứng yêu cầu của thực tiễn, nhất là những trường hợp cấp bách hoặc là khoản chi nhỏ, Luật Đấu thầu đã quy định các trường hợp chỉ định thầu quy định các hạn mức được áp dụng chỉ định thầu như dưới 100 triệu đồng, dưới 500 triệu đồng và dưới 1 tỉ đồng.

"Tuy nhiên, để lách các quy định này, việc chia nhỏ gói thầu để áp dụng hình thức chỉ định thầu diễn ra phức tạp trong thực tế, thể hiện trong nhiều kết luận thanh tra, kết luận điều tra. Đơn cử tại một bệnh viện đa khoa tỉnh, kết luận của thanh tra tỉnh chỉ rõ tổng giá trị mua sắm hơn 95 tỉ đồng, nhưng ban hành hơn 1.165 quyết định về chỉ định thầu, với giá trị của gói thầu chỉ dưới 100 triệu đồng" - bà Thủy nêu rõ.

Bên cạnh đó, lợi dụng các quy định chia tách gói thầu, có trường hợp chia nhỏ gói thầu theo dạng chia phần để mỗi nhà thầu trúng một phần. Hoặc có trường hợp gom nhiều gói thầu nhỏ để tạo thành gói thầu phức tạp mà chỉ một doanh nghiệp mới có thể đáp ứng được. Từ đó, tránh cuộc đấu thầu thực sự cạnh tranh.

Thứ hai, tình trạng cài cắm điều khoản hướng thầu, để "cài thầu quen, chèn thầu lạ". Quy định về hồ sơ mời thầu là để chọn nhà thầu tốt nhất đáp ứng quy định của pháp luật. Tuy nhiên, theo đại biểu Thủy, nếu có ý đồ thì đây là những chốt chặn loại bỏ nhà thầu không mong muốn.

"Thực tế, không ít chủ đầu tư cài cắm những điều khoản hướng thầu, để hướng tới các nhà thầu thân hữu, loại bỏ các nhà thầu khác. Từ đó, biến đấu thầu rộng rãi thành đấu thầu hạn chế"- đại biểu Nguyễn Thị Thủy nhấn mạnh và cho biết có tình trạng "đi đêm" để thông thầu, trao đổi với các tiêu chí kĩ thuật, thậm chí cùng nhau xây dựng hồ sơ mời thầu. Theo phản ánh của báo chí, có những gói thầu đưa ra tiêu chí như phải có bằng khen của Bộ Tài chính về nghĩa vụ nộp thuế, gần như tiêu chí đưa ra chỉ dành cho một doanh nghiệp.

Thứ ba, chiều trò thiết lập "quân xanh quân đỏ" để thông thầu. Tình trạng "quân xanh quân đỏ" thời gian qua đã tạo ra nhiều cuộc đấu thầu thiếu cạnh tranh, thu lời bất chính. Theo đại biểu Thuỷ, có những nhà thầu chỉ để trượt, nhằm lót đường cho nhà thầu đã được định sẵn trúng thầu.

Vị đại biểu đoàn Bắc Kạn cho biết thực tế còn có tình trạng với sự tiếp tay của bên chủ đầu tư, tạo ra cuộc đấu thầu như vở kịch với "quân xanh quân đỏ". Hệ lụy, khiến cho doanh nghiệp làm ăn chân chính không được cạnh tranh bình đẳng, mất cơ hội kinh doanh, có thể gây thiệt hại cho Nhà nước và để lại các công trình kém chất lượng.

Thứ tư, tình trạng móc ngoặc với thẩm định giá nâng khống giá trị gói thầu. Đại biểu Thủy cho rằng, nếu chỉ nhìn vào hồ sơ thì tất cả đều đúng quy trình, nhưng đi sâu vào mới phát hiện sự móc ngoặc tinh vi của chủ đầu tư - đơn vị tư vấn - đơn vị thẩm định giá và đơn vị trúng thầu, qua đó thổi giá cao gấp nhiều lần so với giá trị thực. "Pháp luật đã trao cho thẩm định giá chức năng quá lớn, trong khi các quy định hậu kiểm còn hạn chế"- đại biểu Thủy băn khoăn.

Thứ năm, tình trạng nhũng nhiễu tiêu cực khác. Tình trạng vi phạm các quy định pháp luật, lách các quy định như nêu trên đều có thể tiềm ẩn hoặc hướng tới nguy cơ tham nhũng, trục lợi. Theo bà Thuỷ, kết quả khảo sát của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) năm 2021 cho thấy, trong tổng số các doanh nghiệp được khảo sát có tới 25% doanh nghiệp cho biết họ chủ động chi trả chi phí không chính thức khi tham gia đấu thầu; 10,3% doanh nghiệp cho biết họ phải chi trả theo gợi ý của cán bộ phụ trách đấu thầu.

Đáng lưu ý, có đến 58,9% doanh nghiệp cho biết, việc chi trả chi phí không chính thức khi tham gia đấu thầu là "luật bất thành văn" mà doanh nghiệp phải tự hiểu khi tham gia.

"Đấu thầu nếu không được quy định và quản lý chặt chẽ sẽ trở thành mảnh đất màu mỡ cho tham nhũng, trục lợi. Liên tiếp các vụ việc sai phạm trong thời gian vừa qua đã phản ánh thực tế này"- đại biểu Thủy nhấn mạnh.

Từ thực tế nêu trên, đại biểu Nguyễn Thị Thủy kiến nghị các cơ quan thanh tra, điều tra, truy tố xét xử hướng vào mảng đấu thầu, nhất là những vụ việc dư luận có nhiều phản ánh để kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm các vi phạm.

Bên cạnh đó, theo bà Thủy, công khai sẽ được xem là giải pháp của mọi giải pháp, sẽ rất hữu hiệu để khắc phục tình trạng "đi đêm" trong hoạt động đấu thầu thời gian qua. "Pháp luật hiện hành trong từng công đoạn đấu thầu cũng có một số quy định được công khai nhưng chưa chặt chẽ, thậm chí còn những khoảng trống, kẽ hở dẫn đến việc lách luật"- bà Thủy nêu rõ.

Nhân thời điểm kỳ họp thứ 4, Quốc hội đang cho ý kiến về dự án Luật Đấu thầu (sửa đổi), đại biểu Nguyễn Thị Thủy kiến nghị tiếp tục rà soát để bảo đảm thực hiện chặt chẽ 6 công khai trong đấu thầu, bao gồm: Công khai về điều kiện dự thầu; danh sách và năng lực nhà thầu; điều kiện được trúng thầu; quá trình chấm thầu; kết quả trúng thầu và kết quả giải quyết khiếu nại, kiến nghị của nhà thầu.