Cho đến nay, Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX) đã hoàn thành xây dựng hệ thống sàn giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ (TPDN RL) giai đoạn 1. Hiện hệ thống đã được hoàn thành việc thử nghiệm với thành viên và Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD) đã sẵn sàng để vận hành chính thức ngay trong tháng 7/2023.
Về quy trình chung, hệ thống giao dịch TPDN RL cho phép thành viên giao dịch kết nối và gửi lệnh lên hệ thống giao dịch của HNX. Hệ thống cho phép trao đổi thông tin giao dịch, thông tin lưu ký với hệ thống của VSD. HNX đã triển khai xây dựng phần mềm, xây dựng hệ thống giai đoạn 1 với các chức năng cơ bản. Theo đó, hệ thống được xây dựng trên nền tảng Core I5, theo chuẩn dữ liệu FIX 4.4, là chuẩn dữ liệu quốc tế về giao dịch, truyền nhận dữ liệu tài chính; cho phép hệ thống tích hợp nhiều thị trường, có khả năng giao dịch nhiều loại hàng hóa trên cùng một nền tảng. Năng lực xử lý của hệ thống có thể đạt 20 triệu – 30 triệu lệnh/phiên, đảm bảo khả năng xử lý lệnh trong cùng một thời điểm đạt ngưỡng 15.000 – 20.000 lệnh/giây.
Việc thanh toán các giao dịch TPDN RL được thực hiện theo phương thức thanh toán tức thời theo từng giao dịch, tương tự phương thức thanh toán đang áp dụng trên thị trường chứng khoán phái sinh, hoặc lệnh sẽ được thanh toán vào cuối ngày giao dịch theo lựa chọn của nhà đầu tư.
Có thể nói, thị trường TPDN gặp bế tắc trong giai đoạn vừa qua, một phần do nhà đầu tư mua những trái phiếu doanh nghiệp không có uy tín trên thị trường. Việc xây dựng sàn giao dịch trái phiếu giảm thiểu rủi ro cho nhà đầu tư khi có địa chỉ để giao dịch tập trung và có thể cơ cấu danh mục trái phiếu chủ động.
Việc xây dựng sàn giao dịch chuyên biệt cho thị trường trái phiếu trên cơ sở từng bước tiếp cận nhà đầu tư chuyên nghiệp, đồng thời khuyến nghị các doanh nghiệp, các tổ chức phát hành tham gia để tạo nguồn thu cho Nhà nước như (thuế thu nhập cá nhân, thuế bán trái phiếu), phí (phí giao dịch trái phiếu niêm yết, phí chuyển nhượng trái phiếu OTC, phí lưu ký trái phiếu, phí môi giới).
Việc đưa sàn trái phiếu vào hoạt động cũng là chương trình hành động của Chính phủ trong Nghị quyết 54/NQ-CP về mục tiêu dư nợ trái phiếu doanh nghiệp đạt 20% GDP đến năm 2025. Với thông điệp của Chính phủ về các biện pháp ổn định thị trường chứng khoán nói chung và thị trường trái phiếu doanh nghiệp nói riêng, thì đây vẫn là một kênh huy động vốn tiềm năng của doanh nghiệp và nền kinh tế.
Trước thời điểm sàn giao dịch TPDN RL đi vào vận hành, nhìn lại hoạt động của thị trường TPDN gần đây, có thể thấy vẫn chưa khởi sắc.
Theo thống kê VNDirect, trong Quý 2/2023 có 29 đợt phát hành TPDN trong nước thành công với tổng giá trị phát hành đạt khoảng 19.281 tỷ đồng giảm 34,4% so với Quý 1/2023, và giảm 83,1% so với cùng kỳ. Trong đó có 28 đợt phát hành riêng lẻ với tổng giá trị phát hành (GTPH) là 17.281 tỷ đồng, chiếm 89,6% tổng GTPH. Và 1 đợt phát hành ra công chúng với giá trị phát hành là 2.000 tỷ đồng, chiếm 10,4% tổng GTPH (tính tới ngày 05/07/2023).
Lũy kế 6 tháng đầu năm 2023, tổng giá trị phát hành đạt khoảng 48.687 tỷ đồng, giảm 73,3% so với cùng kỳ, trong đó tổng giá trị các đợt phát hành riêng lẻ đạt 42.787 tỷ đồng, giảm 75,6% , tổng giá trị phát hành TPDN công chúng đạt 5.900 tỷ đồng, giảm 15,9%. Theo đó, bất động sản (BĐS) là nhóm ngành có tỷ trọng phát hành TPDN lớn nhất trong Quý 2/2023 khi chiếm hơn 34,9% tổng GTPH. Theo sau là nhóm Ngân hàng chiếm 29% tổng GTPH, nhóm Tập đoàn đa ngành và nhóm Logistics chiếm lần lượt là 10,4% và 8,5% tổng GTPH, các nhóm ngành nghề khác chiếm 17,2% tổng GTPH.
Sau một số đợt phát hành có giá trị cao trong tháng 3 (thời điểm ngay sau khi Nghị định 08/2023 được ban hành), hoạt động phát hành trái phiếu trong Q2/23 lại trầm lắng. Theo nhiều chuyên gia, niềm tin của các nhà đầu tư chưa quay trở lại trong bối cảnh còn nhiều doanh nghiệp đang gặp khó khăn về sản xuất kinh doanh, khó khăn về dòng tiền dẫn tới chậm thanh toán các khoản nợ trái phiếu đến hạn là nguyên nhân chính khiến hoạt động phát hành trầm lắng.
Trái với hoạt động phát hành, hoạt động mua lại trước hạn của TPDN RL bất ngờ gia tăng. Theo đó, tổng giá trị TPDN RL được mua lại trước hạn trong Quý 2/2023 đạt hơn 62.535 tỷ đồng, tăng 76,8%. Tốc độ mua lại TPRL trước hạn có xu hướng tăng mạnh kể từ tháng 5/2023.
Theo VNDirect, giá trị TPDN mua lại trước hạn tăng mạnh trong Quý 2/2023 đến từ hoạt động mua lại trước hạn của nhóm Ngân hàng. Trong quý 2 nhóm Ngân hàng đã mua lại tổng cộng 39.842 tỷ đổng TPDN trước hạn, chiếm 63,7% tổng giá trị TPDN được mua lại trước hạn trong Quý 2/2023. Trong khi trong Quý 1/2023 nhóm này chỉ mua lại trước hạn 330 tỷ đồng.
Trong bối cảnh nhiều tổ chức phát hành vẫn đang và khó khăn về dòng tiền, một số đơn vị đã lựa chọn giải pháp đàm phán với các trái chủ để gia hạn thời hạn các trái phiếu sắp đến hạn, nhằm có thêm thời gian phục hồi sản xuất, tạo ra đủ dòng tiền để thanh toán cho các khoản nợ trái phiếu.
