Phó thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà vừa ký văn bản số 153/TTg-CN ngày 1/3/2024 của Thủ tướng Chính phủ trả lời chất vấn của đại biểu Quốc hội Nguyễn Huy Thái (đoàn Bạc Liêu) liên quan đến sử dụng cát nhân tạo làm vật liệu san lấpcho các dự án giao thông tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL).
Tại chất vấn này, dẫn ý kiến của nhiều chuyên gia về việc có thể sử dụng cát nhân tạo thay thế cát tự nhiên, đại biểu đoàn Bạc Liêu đề nghị Chính phủ cho biết việc áp dụng giải pháp này tại ĐBSCL có khả thi không?
Dùng cát nhân tạo giá thành cao hơn so với cát tự nhiên
Thủ tướng cho biết Chính phủ đang quyết liệt chỉ đạo triển khai đầu tư, xây dựng các dự án kết cấu hạ tầng giao thông nói chung và đường bộ cao tốc nói riêng. Trong đó, yêu cầu các bộ, ngành, địa phương đặc biệt tập trung tháo gỡ vướng mắc để sớm cung cấp vật liệu cho các dự án, nhất là nguồn vật liệu cát đắp ở vùng ĐBSCL cũng như nghiên cứu vật liệu để thay thế cát tự nhiên.
Hiện nhu cầu sử dụng vật liệu dùng để san lấp, đắp nền cho các dự án giao thông tại khu vực ĐBSCL rất lớn. Riêng 4 dự án cao tốc trọng điểm đang triển khai có nhu cầu khoảng 56 triệu m3, chưa kể nhu cầu vật liệu cát để đắp nền cho các dự án khác do địa phương làm chủ đầu tư.
Mặc dù trữ lượng vật liệu cát sông đã được các địa phương xác định và cơ bản bố trí đủ nguồn, tuy nhiên, công suất khai thác và cung ứng chưa đáp ứng nhu cầu vật liệu theo tiến độ triển khai các dự án.
Đáng nói, nếu tăng công suất khai thác quá mức sẽ dẫn đến sạt lở bờ sông, ảnh hưởng tới đời sống xã hội trong khu vực, trong khi ĐBSCL là khu vực chịu ảnh hưởng lớn của biến đổi khí hậu.
Để giải quyết sự thiếu hụt vật liệu cát xây dựng cho các dự án giao thông, Thủ tướng đã chỉ đạo các Bộ: Giao thông vận tải, Xây dựng, Tài nguyên và Môi trường, Khoa học và Công nghệ tập trung nghiên cứu các giải pháp nhằm ứng dụng vật liệu thay thế trên phạm vi cả nước nói chung và khu vực ĐBSCL nói riêng.
Theo Thủ tướng, giải pháp sử dụng cát nhân tạo thay thế cát tự nhiên đã được ngành giao thông áp dụng nhiều năm nay tại các khu vực thiếu hụt nguồn cát tự nhiên.
Tuy nhiên, ĐBSCL là khu vực chủ yếu sử dụng cát làm vật liệu đắp nền đường với nhu cầu rất lớn. Nếu sử dụng cát nhân tạo để thay thế hoàn toàn cát tự nhiên cần khai thác các mỏ đá với khối lượng rất lớn cũng như phải bố trí rất nhiều dây chuyền sản xuất mới đáp ứng đủ nhu cầu.
Bên cạnh đó, giá thành vì vậy cũng cao hơn nhiều so với cát tự nhiên, nên việc áp dụng giải pháp này để thay thế hoàn toàn cát tự nhiên tại khu vực ĐBSCL là không khả thi, theo quan điểm của Thủ tướng.
Thủ tướng cho rằng chỉ ưu tiên sử dụng để thay thế cát tự nhiên ở một số hạng mục với khối lượng sử dụng không lớn như: sản xuất bê tông nhựa, bê tông xi măng…
Dùng cát biển làm vật liệu đắp nền đường giao thông
Hiện nay, Bộ Giao thông vận tải đã triển khai dự án thí điểm sử dụng nguồn cát biển thay thế cát sông, tổ chức quan trắc, theo dõi, thành lập hội đồng cấp bộ đánh giá kết quả thí điểm.
Kết quả, cát biển tại Trà Vinh đáp ứng các yêu kỹ thuật làm nền đường ô tô, có thể sử dụng cát biển/cát nhiễm mặn đắp nền đường ô tô đối với phạm vi nền đường phía dưới (K95) trong điều kiện nhiễm mặn tương tự như khu vực thí điểm.
Tuy nhiên, dự án thí điểm mới chỉ thực hiện với quy mô nhỏ, quy mô thiết kế thấp hơn đường cao tốc, chất lượng cát biển mới chỉ được nghiên cứu cho một khu vực, các quy chuẩn, tiêu chuẩn về độ mặn đối với cây trồng vật nuôi chưa đầy đủ; cần mở rộng phạm vi để đánh giá đầy đủ hơn.
Vì vậy, việc sử dụng đại trà vật liệu cát biển để xây dựng đường ô tô cần được tiếp tục thí điểm mở rộng ở các dự án với cấp quy mô, cấp thiết kế cao hơn cũng như thí điểm ở các điều kiện tự nhiên, điều kiện môi trường khác nhau nhằm đánh giá một cách toàn diện.
Đồng thời, Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng đã triển khai và hoàn thành một phần dự án đánh giá tài nguyên khoáng sản, phục vụ khai thác cát biển, đáp ứng nhu cầu san lấp các dự án đường cao tốc và hạ tầng giao thông, đô thị vùng ĐBSCL.
Dự án đã đánh giá chất lượng khoáng sản cát biển tại khu vực biển 0-10 m nước tỉnh Sóc Trăng (khu B1, diện tích 250 km2) có chất lượng đạt yêu cầu làm vật liệu đắp nền đường theo quy định.
Bộ Tài nguyên và Môi trường đã chuyển giao kết quả dự án cho UBND tỉnh Sóc Trăng và Bộ Giao thông vận tải. Hiện nay, Bộ Giao thông vận tải đang phối hợp với tỉnh Sóc Trăng để triển khai các thủ tục khai thác phục vụ thi công thí điểm mở rộng.
Chưa thể xây toàn bộ cầu cạn cao tốc tại ĐBSCL
Đối với việc nghiên cứu xây dựng đường cao tốc trên cầu cạn tại khu vực ĐBSCL thay cho xây dựng đường cao tốc trực tiếp trên nền đất yếu, Thủ tướng cho biết đây là giải pháp đã được Chính phủ, Thủ tướng yêu cầu xem xét.
Trong đó, Thủ tướng chỉ đạo các cơ quan nghiên cứu nghiêm túc, toàn diện về kỹ thuật, kinh tế, xã hội, môi trường ngay từ bước chuẩn bị đầu tư để so sánh, quyết định, như: sử dụng công trình cầu cạn toàn bộ tuyến; kéo dài cầu vượt sông để giảm chiều cao đắp đầu cầu; xử lý lún bằng cọc xi măng đất, sàn giảm tải...
Những giải pháp này nhằm giảm thiểu việc sử dụng cát san lấp, rút ngắn thời gian chờ lún, tăng tính ổn định, giảm thiểu các rủi ro trong thi công và quá trình khai thác.
Tuy nhiên, Thủ tướng nhận định các giải pháp xây dựng cầu cạn đòi hỏi nguồn kinh phí lớn (hiện chi phí xây dựng cầu cạn cao hơn khoảng 2,6 lần so với giải pháp đắp nền).
Trong bối cảnh nguồn lực đầu tư có hạn, nguồn vật liệu cát khu vực ĐBSCL vẫn có khả năng đáp ứng cho các cao tốc đang triển khai trong giai đoạn 2021-2025 nên chủ yếu đang áp dụng giải pháp đắp nền bằng cát; xử lý đoạn đắp cao đầu cầu bằng cọc xi măng đất, sàn giảm tải; xây dựng cầu cạn cho các đoạn tuyến có chiều sâu đất yếu lớn, bảo đảm các tiêu chí về môi trường, thoát lũ... và có chi phí đầu tư hợp lý.
Để chuẩn bị đầu tư cho các dự án trong thời gian tới, Thủ tướng chỉ đạo Bộ Giao thông vận tải nghiên cứu, báo cáo toàn diện về giải pháp phát triển giao thông khu vực ĐBSCL và phương án vật liệu san lấp cho triển khai các dự án.
