Nghiên cứu được công bố vào ngày 10/3 trên tạp chí The Lancet cho biết số người thiệt mạng vì đại dịch COVID-19 trên toàn cầu là gần 18 triệu, tính đến ngày 31/12/2021. Tính đến cùng thời điểm, con số thống kê chính thức là 5,9 triệu ca tử vong. Có sự chênh lệch lớn do số liệu thống kê chính thức bỏ qua nhiều ca nhiễm, thống kê chậm và thiếu dữ liệu ở hàng chục quốc gia.
Để ước tính số ca tử vong do COVID-19, nhóm nghiên cứu tại Viện Đánh giá và Đo lường Sức khỏe (IHME) ở Washington sử dụng phép tính số tử vong vượt mức. Đây là cách thường được dùng để đo lường số trường hợp tử vong thực tế do đại dịch, hoặc các biến động lớn như thiên tai và chiến tranh. Cụ thể, các nhà nghiên cứu so sánh tổng số ca tử vong do mọi nguyên nhân trong thời gian biến động với số ca tử vong dự kiến dựa trên xu hướng những năm trước. Con số chênh lệch thu được là số tử vong vượt mức, và là số người chết do hậu quả của biến động.
Nhóm IHME thu thập dữ liệu số ca tử vong do mọi nguyên nhân ở 74 quốc gia và vùng lãnh thổ. Đối với các quốc gia còn lại không có dữ liệu, các tác giả sử dụng mô hình thống kê để ước tính tỷ lệ tử vong. Kết quả, trong khoảng thời gian từ ngày 1/1/2020 đến ngày 31/12/2021, số ca tử vong vượt mức trên toàn cầu là khoảng 18,2 triệu. Đã có các nghiên cứu từ Thụy Điển và Hà Lan cho thấy COVID-19 là nguyên nhân trực tiếp của hầu hết các ca tử vong vượt mức trong khoảng thời gian đại dịch.
Số tử vong vượt mức cao nhất là ở các nước Mỹ Latinh dọc dãy Andes (512 ca tử vong vượt mức ước tính trên 100.000 dân), Đông Âu (345 trên 100.000), Trung Âu (316 trên 100.000), Nam Phi cận Sahara (309 trên 100.000) và Trung Mỹ Latinh (274 trên 100.000). Nhóm IHME cho biết kết quả cụ thể đến từng khu vực như vậy là hữu ích vì từ đó có thể so sánh hiệu quả các chiến lược chống dịch khác nhau giữa các quốc gia.
Nghiên cứu của IHME là ước tính số tử vong vượt mức đầu tiên được đăng tải trong một tạp chí có bình duyệt. Một ước tính khác, do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thực hiện, đã bị trì hoãn xuất bản nhưng dự kiến sẽ được công bố vào cuối tháng 3.
Ước tính của IHME cho kết quả tương tự với ước tính của tạp chí The Economist, cũng cho rằng có khoảng 18 triệu ca tử vong vượt mức vào cuối năm 2021. Nhưng phạm vi sai số của IHME hẹp hơn đáng kể. The Economist ước tính số ca tử vong vượt mức nằm trong khoảng 12,6 triệu đến 21,0 triệu; IHME ước tính trong khoảng 17,1 triệu đến 19,6 triệu.
Một số nhà nghiên cứu trong lĩnh vực này đã phản biện ước tính của IHME. Nhà kinh tế học Ariel Karlinsky tại Đại học Hebrew, Jerusalem, Israel, người nghiên cứu về ước tính tử vong vượt mức, cho biết kết quả tổng thể 18 triệu ca là hợp lý, nhưng một số kết quả ước tính riêng cho từng quốc gia chênh lệch quá nhiều với các ước tính khác trước đây. Ví dụ, “ước tính của họ đối với Nhật Bản là hơn 100.000 ca tử vong vượt mức, gấp hơn sáu lần số ca tử vong được báo cáo, là quá vô lý. Tôi thực sự không biết làm thế để đi đến kết quả đó,” Karlinsky nói.
Nguồn:
https://www.nature.com/articles/d41586-022-00708-0
https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(21)02796-3/fulltext
