Báo cáo tại hội thảo về vấn đề tác hại của đồ uống có đường đối với sức khỏe và vai trò của chính sách thuế trong kiểm soát tiêu dùng do Bộ Thông tin và Truyền thông tổ chức mới đây, nhiều ý kiến nêu rõ, để hạn chế sử dụng đồ uống có đường, nhiều quốc gia áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với loại sản phẩm này.
Tiến sĩ Angela Pratt - Trưởng đại diện Văn phòng Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam nêu rõ, Việt Nam là một trong những quốc gia có tỷ lệ sử dụng đồ uống có đường cao, cho nên không có gì ngạc nhiên khi tỷ lệ thừa cân và béo phì tăng nhanh, nhất là ở những người trẻ tuổi. Ở các thành phố lớn, cứ 4 thanh thiếu niên trong độ tuổi 15-19 thì có hơn 1 người bị thừa cân, béo phì. Việc tiêu thụ đồ uống có đường làm tăng nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2, sâu răng, béo phì... và cũng có thể dẫn đến tăng nguy cơ mắc bệnh tim, đột quỵ và các tình trạng khác bao gồm ung thư mà những loại bệnh này khiến cho người mắc để lại nhiều di chứng và sống chung với bệnh cả đời. Để xây dựng Việt Nam khỏe mạnh và an toàn hơn, Trưởng đại diện Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam khuyến cáo cần bắt đầu thực hiện một số biện pháp triệt để nhằm giảm tiêu thụ đồ uống có đường.
PGS, TS Trương Tuyết Mai- Phó Viện trưởng Dinh dưỡng quốc gia phân tích rõ, đồ uống có đường chứa đường tự do đang âm thầm gây hại cho sức khoẻ. Những loại đồ uống này là nước ngọt có ga hoặc không ga, nước ép rau quả, hoặc dạng cô đặc hay dạng bột, nước có hương vị, nước tăng lực và thể thao, trà uống liền, cà-phê uống liền và sữa có thêm đường... Nhiều nghiên cứu cho thấy, sau một thời gian dài, khi cơ thể nạp vào một lượng đường lớn có thể làm xuất hiện sự đề kháng lại với insulin (đóng vai trò quy định các chức năng của hệ thần kinh ở bên trong não). Khi các tế bào não đề kháng lại với insulin sẽ gây nên tình trạng xử lý thông tin chậm và ảnh hưởng đến việc điều khiển suy nghĩ của bản thân. Ngoài ra, khi nạp vào cơ thể quá nhiều đường thì khả năng hấp thụ dưỡng chất cũng sẽ trở nên hạn chế hơn, nhất là vitamin A, C, B12, canxi...; điều này làm ảnh hưởng xấu đến chức năng miễn dịch của cơ thể và làm tăng nguy cơ bị mắc các bệnh tim mạch, glucose trong máu tăng cao, gan nhiễm mỡ..., làm cho cơ thể bị suy nhược.
Theo thống kê của Bộ Y tế, trong 10 năm qua, người dân đã uống nhiều đồ uống có đường hơn. Trung bình, mỗi người Việt Nam tiêu thụ 1 lít đồ uống có đường mỗi tuần. Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo, việc tiêu thụ đường tự do nên được giới hạn ở mức dưới 10% tổng năng lượng và lý tưởng là dưới 5%. Đó là khoảng 25 gram mỗi ngày cho một người trưởng thành và dưới 12-25 gram mỗi ngày với trẻ em.
Theo nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới, một biện pháp phổ biến để giảm tác hại từ đồ uống có đường là áp thuế. Hơn 100 quốc gia hiện đã áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với loại sản phẩm này. Tiến sĩ Angela Pratt cho biết, bằng chứng, kinh nghiệm hiện tại cho thấy nếu thuế làm tăng giá đồ uống lên 10%, mọi người sẽ uống ít hơn khoảng 11%. Chính sách này có thể đem lại thay đổi tích cực trong tình hình thừa cân béo phì đang gia tăng nhanh chóng tại Việt Nam. Bởi tăng thuế sẽ tác động đến tăng giá đồ uống có đường, qua đó tác động đến hành vi tiêu thụ, gánh nặng sức khỏe và kinh tế-xã hội sẽ thay đổi tương đương với mức tăng giá bán lẻ. Nếu mức tăng giá 5% đem lại sự thay đổi không đáng kể, thì tăng giá ở mức 20% sẽ là con số không nhỏ khi người tiêu dùng sẽ phải đắn đo và cân nhắc khi mua một sản phẩm đồ uống có đường. Lượng đường trong sản phẩm đồ uống có đường cao, thì sẽ đánh thuế cao, điều này có thể đem lại sự thay đổi tích cực, hạn chế tình trạng béo phì ở Việt Nam.
Kinh nghiệm từ nhiều quốc gia cho thấy, thường áp dụng thuế tuyệt đối theo hàm lượng đường cao, đây là giải pháp khá nhiều ưu điểm so sánh với loại thuế khác. Giải pháp này mở đường cho các nhà sản xuất chuyển hướng sang các dòng sản phẩm ít đường hoặc sử dụng những sản phẩm tốt cho sức khỏe hơn. Ngoài ra, các nước cũng tăng cường khuyến cáo nên sử dụng nước lọc, nước đóng chai, trà không đường thay cho các loại nước ngọt; hạn chế sử dụng thực phẩm chứa nhiều đường tự do như các loại đường tự nhiên (đường nâu, đường tinh luyện, đường phèn...) và đồ uống có đường (bao gồm nước ngọt, trà, cà-phê hòa tan...), bánh kẹo ngọt, mứt, xi-rô... Mặt khác, hạn chế lượng đường thêm vào thức ăn khi nấu nướng và trên bàn ăn; không cho thêm đường vào trà, cà-phê hay bất kỳ đồ uống nào khác. Người dân cũng nên chọn các kích cỡ suất ăn của thực phẩm hoặc đồ uống có đường nhỏ hơn và giảm dần số lượng; nên ăn trái cây tươi ít ngọt thay cho đồ ăn vặt có đường, chọn trái cây tươi thay vì trái cây sấy khô; đọc nhãn dinh dưỡng, chọn các sản phẩm chứa lượng đường tự do ít hơn...
Đáng chú ý, ngoài chính sách thuế, các chuyên gia cũng khuyến nghị cần áp dụng các biện pháp: ghi nhãn dinh dưỡng ở mặt trước đồ uống, hạn chế quảng cáo, hạn chế đồ uống có đường trong trường học và giáo dục về dinh dưỡng lành mạnh cho trẻ em và thanh thiếu niên. Tại Quyết định số 155/QĐ-TTg ngày 29/1/2022 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Kế hoạch quốc gia phòng, chống bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần giai đoạn 2022-2025, cũng đã xác định các giải pháp trọng tâm là đẩy mạnh truyền thông để nâng cao sức khỏe giảm các hành vi nguy cơ, dự phòng mắc bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần, trong đó có việc sử dụng đồ uống có đường.
Nguyễn Hoàng
