Mặc dù theo quy định hiện tại của Nghị định 08, thì việc áp dụng chứng minh nhà đầu tư chuyên nghiệp theo giá trị danh mục chứng khoán nắm giữ trong thời gian nhất định (như quy định tại Nghị định 65), được tạm ngưng đến hết 2023, nhưng thực tế Luật Chứng khoán năm 2019 và Luật Doanh nghiệp năm 2020 đã quy định rõ chỉ nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp được mua và giao dịch trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ.
Theo thống kê của Bộ Tài chính, trong quý 1/2023, khối lượng TPDN đã phát hành đạt hơn 24.700 tỷ đồng, trong đó khối lượng phát hành kể từ ngày 6/3/2023, tức là ngày Nghị định 08 năm 2023 của Chính phủ có hiệu lực, đạt 23.825 tỷ đồng, tương đương 96% khối lượng phát hành của cả quý 1. Ảnh minh họa
Bộ Tài chính nhấn mạnh quan điểm nhà đầu tư cần lưu ý phải là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp mới được mua trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ; và nhà đầu tư cần có hiểu biết đầy đủ về quy định của pháp luật, tiếp cận đầy đủ thông tin về doanh nghiệp phát hành và trái phiếu, đánh giá kỹ tình hình tài chính của doanh nghiệp phát hành.
Đồng thời đáng chú ý, Bộ cảnh báo nhà đầu tư thận trọng đối với các dịch vụ tư vấn, phân biệt rõ sản phẩm trái phiếu doanh nghiệp với tiền gửi ngân hàng. Đánh giá mức độ rủi ro tương xứng với lợi nhuận khi đầu tư trái phiếu và chịu trách nhiệm về quyết định đầu tư của mình.
Theo Bộ Tài chính, nhà đầu tư cần lưu ý rằng rủi ro của trái phiếu là rủi ro gắn với doanh nghiệp phát hành trái phiếu chứ không phải là rủi ro liên quan đến tổ chức phân phối trái phiếu, trong đó có các ngân hàng thương mại phân phối trái phiếu.
Như vậy, cảnh báo của Bộ Tài chính có 2 điểm rất cần được nhà đầu tư nắm/ hiểu rõ:
Thứ nhất, song song với việc tạm ngưng quy định về nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp có thêm thời gian tái cơ cấu lại nợ và đối với doanh nghiệp có tình hình tài chính lành mạnh có thể tiếp tục phát hành trái phiếu, quan điểm về việc nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp mới được mua trái phiếu riêng lẻ (dù tạm ngưng không áp dụng tại Nghị định 08), sẽ khiến nhiều nhà đầu tư đang được giới thiệu trái phiếu riêng lẻ từ tổ chức phát hành và đơn vị tư vấn phân phối trái phiếu, phải cân nhắc kỹ lưỡng về điều kiện, tư cách trái chủ.
Thực tế, tuy tạm ngưng quy định xác định nhà đầu tư chuyên nghiệp theo Nghị định 65 (danh mục đầu tư 2 tỷ, thời hạn 6 tháng), song theo Điều 11 Luật Chứng khoán 2019, xác định: “Nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là nhà đầu tư có năng lực tài chính hoặc có trình độ chuyên môn về chứng khoán” Và tại Điểm đ, Khoản 1, Điều 11, cũng xác định rất rõ nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp với các điều kiện như: “Cá nhân có thu nhập chịu thuế năm gần nhất tối thiểu là 1 tỷ đồng tính đền thời điểm cá nhân đó được xác định tư cách là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp theo hồ sơ khai thuế đã nộp cho cơ quan thuế hoặc chứng từ khấu trừ thuế của tổ chức, cá nhân chi trả”. Có nghĩa, nếu mua trái phiếu riêng lẻ từ các tổ chức phát hành, nhà đầu tư vẫn phải đáp ứng các điều kiện này.
Thứ hai, trong lúc nhiều nhà đầu tư vẫn đang lo lắng về quyền lợi của trái chủ đã rót tiền qua các đợt phát hành, phân phối trong 2 năm trước, khẳng định của Bộ Tài chính cho thấy đơn vị tư vấn, ở đây là các ngân hàng, không có trách nhiệm với rủi ro của nhà đầu tư.
Có thể thấy Bộ Tài chính tiếp tục duy trì quan điểm xuyên suốt về việc tổ chức phát hành, doanh nghiệp là đơn vị huy động phải trách nhiệm đến cùng với nhà đầu tư, còn phía nhà đầu tư phải chịu trách nhiệm với quyết định đầu tư của mình. Đơn vị phân phối trung gian là các góc độ ở góc độ giới thiệu sẽ không chịu trách nhiệm về đảm bảo quyền lợi trái chủ. Điều này phù hợp với thông lệ quốc tế và những chính sách rất cụ thể trong cách Nghị định về trái phiếu đã được Bộ Tài chính trình Chính phủ ban hành, bao gồm Nghị định có tính “mở” và hỗ trợ cho thị trường trái phiếu gần nhất.
Điều đáng lưu ý thêm là, tại thời điểm hiện nay, thị trường trái phiếu doanh nghiệp đã bắt đầu rục rịch với các đợt phát hành mới thành công, thì việc phát hành vẫn tập trung ở những đơn vị có liên quan đến hệ sinh thái bất động sản. Đây vừa là điểm tích cực cho thấy sự hồi sinh của thị trường trái phiếu, vừa đồng thời là tín hiệu cảnh báo nguy cơ rủi ro với kịch bản rủi ro khi guồng huy động mới, đảo nợ cũ từ các doanh nghiệp công cụ của hệ sinh thái có thể tái lập. Trong đó, không loại trừ có hệ sinh thái có sự kết nối, mở rộng, tham gia của cả ngân hàng và công ty chứng khoán.
